Asbest, lifli bir yapıya sahip yüksek derecede kanserojen bir mineral olup, çeşitli endüstriyel uygulamalarda yaygın olarak kullanılmıştır. Asbest, silikat mineral grubuna ait bir madde olup, sıcaklığa, aşınmaya ve kimyasal maddelere karşı dayanıklıdır. Bu özellikleri sayesinde inşaat, otomotiv, gemi yapımı gibi birçok sektörde kullanılmıştır. Halk arasında farklı isimlerle bilinse de (örneğin ak toprak, çorak toprak), asbestin temel özellikleri değişmez.
Asbest Nedir?
Asbest ya da amyant, lifli yapıda olup ısıya, aşınmaya ve kimyasal maddelere karşı dayanıklı fakat kanserojen bir mineraldir. Halk arasında ak toprak, çorak toprak, gök toprak, çelpek, höllük veya ceren toprağı gibi isimlerle de bilinir.
Asbestin Özellikleri
- Isı ve Alev Dayanıklılığı: Yüksek sıcaklıklara karşı dayanıklıdır.
- Kimyasal Dayanıklılık: Çeşitli kimyasallara karşı direnç gösterir.
- Mekanik Dayanıklılık: Yüksek mekanik dayanıklılığı vardır.
- Ses ve Isı Yalıtımı: Ses ve ısı yalıtımında etkili bir malzemedir.
- Erime noktası 1200°C’nin üzerindedir.
- Asitlere ve bazlara karşı dirençlidir.
- Elektrik geçirgenliği çok azdır.
- Yüksek elastikiyet ve yüksek sertleşebilirlik özelliği taşır.
- Çimento ve benzeri malzemelerle karışım özelliğine sahiptir.
- Amfibol grubu asbest türleri çok küçük çapa sahiptir. Böylelikle insan dokularına daha kolay nüfuz edebilir. Bu nedenle de Amfibol asbest türleri serpantin grubuna göre daha tehlikeli olarak kabul edilir.
Asbestin Kullanım Alanları
Asbestin kullanımı, yaklaşık 2500 yıl öncesine kadar uzandığı bilinmektedir. Antik Yunan’da, ölen kişilerin küllerini toplamak için asbestten yapılmış örtüler kullanılmıştır. Finler, 4000 yıl önce antofillit asbest karışımı killerden çanak ve çömlek yapımında kullanmışlardır. Çin’de, 3000 yıl önce uzun lifli beyaz asbestten giysiler ve tapınaklardaki kandillerin fitilleri yapılmıştır. Asbest, savaşlarda kalelerin savunulmasında düşman askerlerine atılan sıcak su ve yağlardan korunmak için giysi yapımında kullanılmıştır. 19. Yüzyıl sonları ısı ve elektriği yalıtması ile sürtünmeye ve asitlere dayanıklılığı nedeniyle asbest, “sihirli mineral” olarak tanınmaya başlanmıştır. Yüzyıl başlarında asbest, inşaat sektöründe yalıtım malzemesi olarak yaygın bir şekilde kullanılmaya başlamıştır. Özellikle çimento, borular, fren balataları ve debriyaj sistemlerinde yer almıştır. Modern dönemde asbest pek çok sektörde kullanım alanı bulmuştur:
- Gemi ve Otomotiv Sanayi: Gemi yapımında ve otomotiv sanayisinde sızdırmazlık elemanları ve yalıtım malzemesi olarak kullanılmıştır.
- İnşaat Malzemeleri: Asbest, konutlarda çimento ve badana boyası karışımlarında, su ve kanalizasyon borularında yaygın olarak kullanılmıştır.
- İnşaat Sektörü: Tavan kaplamaları, duvarlar, borular ve su tankları.
- Otomotiv Sanayi: Fren balataları ve debriyaj sistemleri.
- Gemi Yapımı: Yangın yalıtımında ve çeşitli yapı elemanlarında.
- Tekstil: Isıya dayanıklı giysiler.
İnşaat Sektöründe Asbest Kullanım Alanları
Asbest, inşaat sektöründe birçok ürün ve uygulamada kullanılmıştır. İşte asbestin inşaat alanındaki başlıca kullanım yerleri:
- Tavanlar, Duvarlar ve Kirişler: Asbest, bu yapı elemanlarının üzerine püskürtme yöntemiyle uygulanmıştır.
- Asbest Çimentolu Su Tankları: Su depolama sistemlerinde dayanıklılık sağlamak amacıyla kullanılmıştır.
- Gevşek Dolgu İzolasyonu: Ses ve ısı yalıtımı için dolgu malzemesi olarak kullanılmıştır.
- Kazan ve Borularda Kaplama: Isı yalıtımı sağlamak için kazan ve boru sistemlerinde kaplama malzemesi olarak yer almıştır.
- Tavan Kaplaması: Yangın güvenliği ve yalıtım amaçlı tavan kaplamalarında kullanılmıştır.
- Klozetler: Su geçirmezlik ve dayanıklılık sağlamak için klozet yapımında asbest kullanılmıştır.
- Bölme Duvarlar: Ses yalıtımı sağlamak amacıyla bölme duvarlarda tercih edilmiştir.
- Yangın Kapıları: Yangına dayanıklı kapılar üretiminde asbestten yararlanılmıştır.
- Asbestli Halatlar ve Contalar: Sızdırmazlık ve dayanıklılık için çeşitli uygulamalarda kullanılmıştır.
- Marleyler: Zemin kaplamalarında kullanılan marleylerde asbest içeriği bulunmuştur.
- Yangın Battaniyeleri: Yangın güvenliği için kullanılan battaniyelerde asbest yer almıştır.
- Eternit: Çatı kaplamalarında kullanılan eternit levhalarının yapımında asbest bulunmuştur.
- Asbestli Çimento Panelleri: Prefabrik yapı elemanları olarak kullanılmıştır.
- Asbestli Çimento Olukları ve Boruları: Su ve kanalizasyon sistemlerinde yer almıştır.
Asbestin bu ürünlerdeki kullanımı, onun yüksek ısıya dayanıklılığı, mekanik dayanıklılığı ve ses yalıtımı özelliklerinden kaynaklanmaktadır. Ancak, asbest liflerinin sağlık üzerindeki olumsuz etkileri nedeniyle günümüzde bu malzemelerin kullanımı yasaklanmıştır.
Asbestin Sağlığa Etkileri
Asbest, sağlık üzerinde ciddi olumsuz etkilere sahip bir madde olarak bilinir. Asbestin sağlığa etkileri:
Asbestozis
Asbest liflerinin akciğerlere zarar vermesi sonucu oluşan bir hastalıktır. Akciğerlerde skar dokusu (fibrozis) oluşur, bu da solunum güçlüğü, öksürük ve göğüs ağrısına yol açar. Hastalık genellikle uzun süreli maruziyet sonrasında 10-20 yıl içinde kendini gösterir.
Akciğer Kanseri
Uzun süreli asbest maruziyeti, akciğer kanseri riskini artırır. Bu kanser türü genellikle belirgin semptomlar göstermeden ilerler, bu nedenle teşhis genellikle ileri aşamalarda konulabilir.
Mezotelyoma
Asbestin neden olduğu en önemli kanser türlerinden biridir. Akciğer zarları ve karın zarında kanser gelişimine yol açar. Mezotelyoma, ağrı ve nefes darlığı gibi belirtilerle kendini gösterir ve tedavi edilmediğinde hızla ilerleyebilir.
Kronik Akciğer Hastalıkları
Asbest maruziyeti, kronik obstrüktif akciğer hastalığı (KOAH) gibi durumların gelişimine neden olabilir. KOAH, akciğer hava yollarının daralması ile karakterize edilir ve solunum güçlüğü ile öksürük gibi belirtilerle ortaya çıkar.
Gastrointestinal Sorunlar
Asbestin yutulması durumunda bağırsaklarda iltihaplanma veya kanser riski artabilir. Ancak bu durum solunum yoluyla maruziyetten daha az yaygındır.
Diğer Sağlık Sorunları:
Asbest maruziyeti, akciğer zarında sıvı toplanması, kireçlenme ve bağ dokusu oluşumu gibi çeşitli hastalıklara da yol açabilir. Ciltte yaralara neden olabilen dermatozlar da asbestin etkileri arasında yer alır.
Asbestin bu sağlık sorunlarına neden olma mekanizması, liflerin solunmasıyla başlar; akciğerlere giren bu lifler zamanla birikir ve çeşitli patolojik değişikliklere yol açar. Uluslararası Kanser Araştırmaları Ajansı (IARC), asbestin kesin bir kanserojen olduğunu belirtmektedir.
Asbest Riskli Meslek Grupları
Asbest, çeşitli meslek grupları için önemli bir sağlık riski oluşturmaktadır. Asbestli malzemelerin gerek üretiminde gerekse sökümünde çalışanlar, gerekli önlemlerin alınmaması durumunda, farkında olmadan bu maddeye maruz kalabilirler. Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) verilerine göre, her yıl 90.000’den fazla insanın işyerinde asbest maruziyeti sonucu asbeste bağlı hastalıklar neticesinde öldüğü belirtilmektedir.İşte asbest maruziyeti açısından riskli meslek grupları:
İnşaat Sektörü Çalışanları
- Yıkım ve Söküm İşçileri: Asbest içeren yapıların yıkımı sırasında liflerin havaya karışması riski taşırlar.
- Bakım ve Onarım Uzmanları: Eski binalarda asbestli malzemelerin onarımı sırasında maruz kalma riski yüksektir.
- Çatı Ustaları: Çatı kaplama ve izolasyon işlemlerinde asbest içeren malzemelerle çalışabilirler.
Gemi ve Tersane Çalışanları
- Gemi yapımı ve sökümünde çalışanlar, asbestin yaygın olarak kullanıldığı alanlarda görev alırlar.
Maden İşçileri
- Asbest madeni çıkaran işçiler, doğrudan asbest liflerine maruz kalmaktadır.
Otomotiv Sektörü Çalışanları
- Fren balataları ve debriyaj sistemleri gibi asbest içeren parçalarla çalışanlar risk altındadır.
Tekstil Endüstrisi Çalışanları
- Asbest içeren iplik ve kumaş üretiminde çalışanlar, liflerin solunmasıyla sağlık sorunları yaşayabilirler.
İzolasyon ve Yalıtım Malzemeleri Üreticileri
- Boru yalıtımı, yangın yalıtımı gibi ürünlerin üretiminde çalışanlar da risk altındadır.
Temizlik Personeli
- Asbest içeren atıkların temizlenmesi sırasında maruz kalma riski bulunmaktadır.
Kentsel Dönüşüm Çalışanları
- Eski binaların yıkımı ve yenilenmesi sırasında asbeste maruz kalabilirler.
Boya ve Kimya Endüstrisi Çalışanları
- Asbest içeren kimyasallarla çalışanlar, dolaylı olarak maruziyet yaşayabilirler.
Eğitimli Teknik Personel
- Asbest içeren malzemelerin incelenmesi ve yönetimiyle ilgili çalışanlar, uygun önlemler alınmadığında risk altındadır.
Bu meslek gruplarındaki bireyler, asbeste maruz kalma sürelerine bağlı olarak akciğer kanseri, mezotelyoma ve diğer ciddi sağlık sorunları riski taşımaktadır. Dolayısıyla, bu alanlarda çalışanların koruyucu ekipman kullanmaları ve düzenli sağlık kontrolünden geçmeleri önemlidir.
Asbestle Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri
Asbestle çalışmaya artık sadece SÖKÜM, YIKIM, TAMİR, BAKIM, UZAKLAŞTIRMA çalışmaları kapsamında izin verilmektedir. Asbestle Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Mevzuatı çalışanların asbest tozuna maruziyetinin önlenmesi ve sağlık risklerinin azaltılmasını amaçlamaktadır. Asbest veya asbestli malzemelerle yapılan tüm işlerde uygulanır. Yönetmelik, Türkiye İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu ve Avrupa direktiflerine dayanmaktadır.
- Asbest: Farklı türleri (Aktinolit, Antofilit, Amosit, Krizotil, Krosidolit, Tremolit) tanımlanmıştır.
- Asbest söküm çalışanı: Eğitim programını tamamlamış kişi.
- Asbest söküm uzmanı: Yönetmelik kapsamında eğitim almış ve sorumluluk verilen kişi.
- Kullanım Yasağı: Asbestin çıkarılması, işlenmesi ve satılması yasaktır.
- Risk Değerlendirmesi: İşveren, asbest maruziyet riski bulunan çalışmalarda risk değerlendirmesi yapmalıdır.
İşveren, asbest içerebilecek malzemeleri belirlemeli ve gerekli tedbirleri almalıdır. Asbest söküm işleri uzman gözetiminde yapılmalıdır.
İşveren, çalışmalara başlamadan önce iş planı hazırlamak ve işyerinin bağlı bulunduğu Çalışma ve İş Kurumu İl Müdürlüğüne iş planı ile birlikte bildirimde bulunmakla yükümlüdür. İş planında, çalışanların sağlık ve güvenliğini korumak için yapılan risk değerlendirmesi çerçevesinde işyerinde alınacak önlemler belirtilir.
- Ölçümler akredite laboratuvarlarda yapılmalı ve belirlenen sınır değerler aşılmamalıdır.
- Çalışanların maruz kaldığı havadaki asbest konsantrasyonu 0.1 lif/cm³’ü geçmemelidir.
- Çalışma alanlarında gerekli işaretlemeler yapılmalı ve çalışanlar uygun koruyucu ekipmanla donatılmalıdır.
Karantina Alanı
ÖZELLİKLE Yüksek lif konsantrasyonlarının olması muhtemel çalışma alanlarında, asbest sökümünün kontrollü yapılabilmesi için karantina kurulması zorunludur. Karantina alanı, asbest liflerinin etrafa yayılmasını engelleyerek, çevredeki diğer insanların ve çalışanların asbeste maruziyetini önlemektedir. Karantina alanı uygun boyutlarda tasarlanmalıdır (kullanılacak ekipman ve çalışan sayısı dikkate alınmalıdır). En yaygın kullanılan malzeme POLİETİLEN kaplamadır. Esnek ve geçirimsiz olduğu için tercih edilir. Karantina alanı hava sızdırmaz olmalıdır
Kabinler personelin, ekipmanın ve atıkların karantina alanına giriş ve çıkışları için kullanılır.
Amacı ek kontrol sağlamaktır. Personel hareketi ve atık transferleri sürecinde hava hareketini kontrol etmek asbest tozlarını kontrol altına alarak çevreye yayılmasını önlemektir.
Kabinler
Personelin, ekipmanın ve atıkların karantina alanına giriş ve çıkışları için kullanılan kabinlerdir.
Amacı ek kontrol sağlamaktır. Personel hareketi ve atık transferleri sürecinde hava hareketini kontrol etmek asbest tozlarını kontrol altına alarak çevreye yayılmasını önlemektir.
Negatif Basınç Ünitesi
Karantina ne kadar iyi dizayn edilse de hava geçirmeyeceği garanti edilemez. Bir dereceye kadar sızıntı olabilir. Bu nedenle, karantinanın içindeki hava basıncının atmosferik basıncın biraz altında olması sağlamalıdır. Bu, karantina içerisindeki herhangi bir sızıntıya maruz alan hava akımının dışarıya değil, içeriye doğru ilerlemesini sağlar, böylece asbest tozu karantina içinde kalır.
Bağlayıcı Madde ve H Tipi Süpürge
Asbest içeren parçaların, yapı parçalarında ve kıyafetlerde yapışıp kalmış liflerin vakumlanarak uzaklaştırılması için asbest içeren tozlara uygun endüstriyel süpürgeler kullanılmalıdır. Asbest içeren yapıların sökümü sırasında, yapı parçalarına yapışık liflerin uçması ve solunum havasına karışması riski nedeniyle yüzeylerin, basınçsız olarak püskürtülen lif bağlayıcı maddelerle (örneğin; sıva sabitleyici) kaplanması gerekmektedir. Bu sayede lifler, yapı parçasına iyice yapışır.
Kişisel Koruyucu Donanımlar
- Koruyucu kıyafet için antistatik özelliğe sahip partiküllere karşı koruyucu tek kullanımlık vücut koruyucu tulum kullanılmalıdır.
- Solunum koruyucunun uygun filtreye sahip olmalı, kullanımdan önce test edilmeli ve fiziksel ölçülerinin kullanıcıya uygunluğu tespit edilmelidir.
- Tek kullanımlık solunum koruyucular: standartlara uygun FFP3 koruma seviyesine sahip olmalıdır.
- Tam Yüz maskesi: standartlara uygun P3 koruma seviyesine sahip olmalıdır.
- Ayakkabılar ve eldivenler; bağcıksız, tokasız direk ayağa geçirilebilecek şekilde kullanım sonrası yıkanabilir botlar / çizmeler tercih edilmelidir.
- Tek kullanımlık hijyen eldivenleri kullanılmalıdır.
Asbest Söküm Atıklar
Depolanan malzemenin poşetlerde delik açması ihtimali varsa (örn, sivri uçlu, sert atıklar) çift poşet kullanılmalıdır. Atık poşetlerinin lif bağlayıcı solüsyonla ıslatılması da tavsiye edilmektedir. Bina veya endüstriyel bir yapıdan söküm sonucu ortaya çıkarılan asbest, “atık” niteliğinde olup “atık mevzuatı” hükümlerine göre taşınması ve bertarafı gerekmektedir.
Asbest atıkları tehlikeli atık sınıfındadır. Atıklar, lisanslı atık taşıma araçları ile düzenli depolama tesisine götürülerek bertaraf edilir! Yıkım, söküm projesi sona erdiğinde Çevre ve Şehircilik Bakanlığından lisanslı atık taşıma firması ve yetkili atık bertaraf kuruluşu ile atıkların mevzuata uygun şekilde taşınması ve bertarafı gerçekleştirilmelidir.
Asbest Atıkları Bertaraf Tesisleri
- İZAYDAŞ (Kocaeli)
- İÇTAŞ ((İstanbul)
- SÜREKO (Manisa)
- Ekolojik Enerji (Tekirdağ)
- ITC
Asbest Söküm Çalışanı Eğitimi
Asbest Söküm Çalışanı Eğitimi ESGO tarafından verilmektedir. Eğitim 6 saatten oluşmaktadır. Eğitimler aralıksız olarak Asbest Söküm Uzmanı eğitmenlerimiz tarafından verilmektedir. Eğitimleri tamamlayan katılımcılara Asbest Söküm Çalışanı Sertifikası düzenlenmektedir.
Asbestle Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik gereğince; asbest veya asbestli malzeme ile yapılan çalışmalarda, asbest tozuna maruziyetin olabileceği tüm işlerde ve işyerlerinde asbest yıkım, söküm, uzaklaştırma, tamir ve bakım işleri yapan çalışanlara, Asbest Söküm Çalışanı Eğitimi´nin verilmesi gerekmektedir. Bu gereklilik kapsamına giren kişiler eğitime katılabilir. Detaylar için bizimle iletişime geçebilirsiniz.